دریچه‌ها یکی از اصلی‌ترین ابزار برای کنترل جریان به شمار می‌روند. در بین تمامی دریچه‌ها، شیر پروانه ای یکی از مطمئن‌ترین و ایمن‌ترین دریچه‌ها محسوب می‌شوند. این شیرها در گروه شیرهای ربع گرد قرار دارند و برای کنترل جریان سیالات به کار می‌روند. شیرهای پروانه‌ای نوعی شیر برقی است که می‌توان آن را به صورت دستی نیز تنظیم کرد. ساختمان این شیر به صورت کاملاً ساده طراحی شده است و می‌تواند به بهترین شکل ممکن وظیفه تنظیم زمان ورود و خروج شیرها را برعهده بگیرد. این شیرها به صورت ۹۰ درجه چرخش دارند و برای استفاده از آن تنها کافیست اهرم موجود بر روی بدنه را بچرخانید.
شیر پردانه‌ای اهرمی است که برای تنظیم جریان عبور سیالات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیرها عملکردی بسیار سریع دارند و تنها در یک ربع گردش به صورت کامل باز و یا بسته می‌شوند. این شیرها قابل استفاده برای جریان‌های کم فشار با دمای پایین و جریان‌های فشار پایین با دمای بالا هستند. این شیرها از مجبوبیت بالایی خصوصا برای عبور سیالات کم فشار برخوردار هستند. شما می‌توانید از این شیر در جریان سیالاتی که حجم بالایی دارند نیز استفاده کنید.
استفاده از شیرهای پروانه‌ای در سیستم لوله کشی این امکان را به کاربران می‌دهد که به راحتی و تنها با چرخش اهرم حرکت جریان را مسدود و سپس آزادسازی کنند. کیفیت و اهمیت شیرها هنگامی که قصد تمیز کردن لوله‌ها را داشته باشید خود را نشان می‌دهد. شاید شما نیز با شنیدن این شیر طرحی شبیه به پروانه در ذهنتان بیاید، ولی این شیرها هیچ شباهتی به پروانه ندارند و دلیل نامگذاری این شیرها دیسک‌ها هستند که دارای بال‌هایی در اطراف خود هستند.
کاربرد شیر پروانه ای
همان طور که در بالا نیز به آن اشاره کردیم، اصلی‌ترین وظیفه شیرهای پروانه‌ای کنترل جریان سیالات است؛ بنابراین شما در هر لوله کشی و یا سیستمی که سیالات در آن جریان دارند، می‌توانید از این شیر استفاده کنید. این شیر برقی به خوبی و در مدت زمان کوتاهی می‌تواند جریان را مسدود کرده و یا آن را آزادسازی کند. به همین دلیل می‌تواند انواع سیالات اعم از مایعات و گاز را نیز کنترل کند. در زیر به برخی از اصلی‌ترین کاربرد شیر پروانه ای اشاره می‌کنیم:
🔶 کارکرد در تاسیسات آبرسانی
🔶 قابل استفاده برای کنترل هوای فشرده
🔶 سیستم‌های خنک کننده
🔶 سیستم‌های اطفاء حریق
🔶 سرویس‌های وکیوم و مکش
🔶 مایعات غلیظ همچون دوغاب
🔶 سیستم‌های هیدرولیکی
🔶 لوله کشی آب و فاضلاب
🔶 سیستم‌های گاز و هوای فشرده
🔶 سیستم‌های دمای بالا و پرفشار
🔶 سیستم‌های مربوط به صنایع دارویی، غذایی، نفت و گاز، کاغذ، پتروشیمی، خمیر و کاغذ و مواردی از این قبیل
اجزای شیر پروانه ای
شیر پروانه ای از اجزا و قطعات مختلفی تشکیل شده است که عملکرد این قطعات تعیین کننده کیفیت کلی این شیر است. در زیر اصلی‌ترین اجزای شیر پروانه ای را معرفی خواهیم کرد:
💠 دیسک پروانه ای: این دیسک به صورت مستطیل و یا دایره‌ای موجود است و وظیفه کنترل جریان سیالات را برعهده دارد. جنس این دیسک‌ها اغلب از جنس آلیاژهای کروم و استنلس استیل ۳۰۴ و ۳۱۶ است. در واثع دیسک‌ها یکی از اجزای باز و بسته شدن شیر هستند و برای آب‌بندی و گشتاور به کار می‌روند.
💠 آب بندی: آب بند شیر پروانه ای اغلب از جنس پلاستیک است و شما را از محکم بودن دیسک در هنگام بسته بودن شیر مطمئن می‌کند. در صورت‌عدم کارکرد صحیح شیر پروانه ای ابتدا باید این قطعه را بررسی کنید.
💠 سیت: سیت از دیگر اجزای مهم شیرهای پروانه‌ای است. این قطعه دریچه را مسدود می‌کند و اجازه عبور و خروج مایعات را نمی‌دهد.
💠 عملگردها: عملگرها مدل‌های مختلفی دارند که بر اساس کاربردشان تعیین می‌شوند. از جمله این مدل‌ها می‌توان به عملگرهای پنوماتیکی، هیدرولیکی و دستی اشاره کرد.
💠 جنس بدنه: برای ساخت این شیرها آلیاژهای مختلفی به کار می‌رود. اکثر این شیرها از بدنه فولاد، چدن، استنلس استیل و مواد پلیمری ساخته می‌شود تا بتواند در برابر ضربه و فشار مقاومت بالایی از خود نشان دهد.
مزایای شیر پروانه ای
✅ قیمت شیرهای پروانه‌ای نسبت به نمونه‌های مشابه پایین‌تر است و از این رو در هزینه‌های شما صرفه جویی می‌کند.
✅ دیسک‌های این شیر تنوع بالایی دارد و از این رو انتخاب را برای شما آسان‌تر می‌کند.
✅ در شیرهای پروانه‌ای هیچ گونه خوردگی رخ نمی‌دهد و از این رو عمری طولانی دارند.
✅ این شیرها به صورت جمع و جور طراحی شده است و فضای کمی را اشغال می‌کند.
✅ دوام این شیرها بسیار بالا است و از این رو نگهداری راحتی دارد.
✅ افت فشار کمی در این شیرها مشاهده خواهید کرد.
✅ این شیرها را می‌توان به راحتی تعمیر کرد.
✅ جایجایی آسان این شیرها نیز در لیست مزایای آن قرار دارد.
✅ این شیرها نیاز به تکیه گاه اضافی ندارند.
✅ شیرهای پروانه‌ای به خوبی می‌توانند حرکات سیالات را کنترل کنند.
✅ وزن این شیرها بسیار سبک است و بار اضافی را وارد نخواهد کرد.
✅ برای باز و بسته کردن این شیرها نیازی به محرک نیست و به وسیله اهرم این فرایند صورت می‌گیرد.
✅ سرعت شیرهای پروانه بسیار بالا است و به محض باز کردن آن سیالات در سیستم جریان پیدا می‌کند و بالعکس.
معایب شیر پروانه ای
در شیرهای پروانه‌ای حرکت دیسک‌ها را نمی‌توان کنترل کرد و از این رو برای این که دیسک‌ها تحت تلاطم جریان قرار نگیرند، به گشتاور بالا نیاز است. در جریان پایین‌تر این دیسک‌ها مستعد ابتلا به کاویتاسیون هستند. بخشی از دیسک همواره در معرض جریان قرار دارد؛ به همین دلیل شیرهای پروانه‌ای در حین استفاده در معرض تغییر فشار خواهند بود.